Da là cơ quan lớn nhất, bao trùm toàn bộ cơ thể, có tổng diện tích khoảng 2m2 với trọng lượng từ 4,5-5kg (người lớn). Đây là lớp bao phủ tự nhiên bảo vệ các bộ phận bên trong, giữ các cơ quan đúng vị trí và là nơi dự trữ một lượng lớn ~70% nước của cơ thể, các chất béo và nguồn sản sinh vitamin D khi tiếp xúc với tia tử ngoại cùa ánh nắng mặt trời.
Nhiệm vụ của da là giúp ta nhận biết các cảm giác đau, ngứa, nóng, lạnh; chống lại các tác nhân có hại bên ngoài như tia tử ngoại, các vi sinh vật, hóa chất, các chấn thương va chạm. Da còn giúp cơ thể điều hòa thân nhiệt; điều tiết lưu lượng máu phù hợp với tình trạng hoạt động của cơ thể; bài tiết; miễn dịch… Riêng da mặt còn thể hiện nét đẹp của người sở hữu.
LỘT DA là một trong những phương pháp hữu hiệu nhất có thể dùng để làm đẹp và trẻ hóa da bằng cách dùng các loại hóa mỹ phẩm có tác dụng gây bong tróc da , tái tạo làn da, đặc biệt ở mặt, cổ, bàn tay. Ngày xưa, làn da của nữ hoàng Ai cập Cleopatra luôn tươi trẻ là nhờ thường xuyên tắm bằng sữa dê mà hoạt chất lactic acid trong sữa có tác dụng lột và làm trẻ hóa da mặt. Ngày nay, có rất nhiều loại hóa mỹ phẩm lột da từ nông đến sâu, cho kết quả làm đẹp và trẻ hóa da mặt rất khả quan nếu được sử dụng đúng kỹ thuật. Tuy nhiên, bên cạnh đó là những biến chứng không mong muốn như sạm da, để lại sẹo xấu cũng có thể xảy ra cho người muốn làm đẹp.
– Từ ngoài vào trong, da gồm 3 lớp: thượng bì, trung bì và hạ bì. Lớp thượng bì là nguồn cung cấp các tế bào biểu mô, giữ vai trò rất quan trọng trong việc tái tạo làn da khi lớp da bên trên bị bong tróc do xây xát, chấn thương, phỏng; do lột da bằng hóa chất hay bào da, ghép da; do da bị lão hóa.
– Teo da là một tiến trình phổ biến xảy ra trong hiện tượng lão hóa, thường bắt đầu từ tuổi 40. Lớp sừng ngoài cùng trở nên kém hiệu quả trong việc bảo vệ da; các gai thịt giảm số lượng. Lớp bì mỏng đi, các sợi elastin và collagen thoái hóa làm da nhăn nheo, giảm khả năng đàn hồi và chịu lực. Các triệu chứng này gia tăng theo tuổi tác và dưới tác động của tia tử ngoại trong ánh nắng mặt trời.
– Lột da bằng hóa chất là kỹ thuật dùng chất hóa học để phá hủy các lớp tế bào ngoài cùng của da bị hư hỏng. Sau đó, lớp da này sẽ được tái tạo từ các phần phụ của thượng bì còn lại trong lớp bì. Tiến trình này bắt đầu trong vòng 24 giờ sau khi da bị lột và thường hoàn tất sau 5-10 ngày. Lớp hạ bì được tái tạo chậm hơn sau 40-56 ngày; ở người lớn tuổi có thể kéo dài đến 90 ngày. Giới hạn của kỹ thuật này là có thể để lại sẹo xấu và sự tăng sắc tố. Các hóa chất và công thức khác nhau được chọn lựa sử dụng tùy theo độ sâu của lớp da cần lột. Hóa chất thâm nhập sâu vào lớp bì có thể hủy hoại phần lớn các phần phụ của da làm vết lột chậm lành và có sẹo.
– Tùy theo độ sâu của lớp da bị ăn mòn, người ta chia lột da mặt ra làm 3 loại:
+ Lột nhẹ là lấy hết lớp biểu bì đến tầng tế bào đáy nằm giữa phần biểu bì và bì;
+ Lột vừa hay lột trung bình là lấy sâu đến phần gai bì của da;
+ Lột sâu là phần da được lột sâu đến tổ chức tế bào lưới của da.
Bảng phân loại của Fitzpatrick dựa vào màu sắc và phản ứng của từng loại da với ánh nắng mặt trời là cơ sở chính để đánh giá tình trạng da trước khi có chỉ định dùng các phương pháp lột bằng hóa chất.
–Type I: Da rất nhạy cảm, luôn luôn bị bỏngnắng và không bao giờ rám nắng.
Da trắng, rất sáng, tóc đỏ hay vàng hoe, mắt xanh, có nhiều tàn nhang.
–Type II: Da rất dễ nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, thường bị bỏng nắng và khó rám nắng. Da trắng sáng, tóc đỏ hay vàng hoe, mắt xanh hay nâu đỏ.
–Type III: Da nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, có thể rám nắng nhưng đôi khi bị bỏng nhẹ. Da màu beige, trắng với bất kỳ màu mắt hay màu tóc nào, rất thường gặp.
–Type IV: Da hiếm khi bị bỏngnắng và dễ rám nắng.
Da màu beige hơi nâu, đặc trưng của da người vùng Địa Trung Hải.
–Type V: Da ít nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, rất dễ rám nắng và rất hiếm khi bỏng nắng. Da nâu, đặc trưng của da người gốc Tây Ban Nha.
–Type VI: Da rất dễ rám nắng và không bao giờ bị bỏng nắng. Da đen.
Người có loại da thuộc type I, II, III có thể hy vọng chịu được sự lột da với ít biến đổi về sắc tố trong khi người có loại da sậm màu hơn có nguy cơ rất cao về sự biến đổi sắc tố không mong muốn khi lột da. Bác sĩ phải thật cẩn thận khi chỉ định lột da bằng hóa chất cho người có tiền sử bệnh tim, gan, thận và các hóa chất được sử dụng cũng thay đổi tùy theo bệnh lý. Việc dùng nội tiết tố, thuốc ngừa thai, Isotretinoin hay các thuốc nhạy cảm với ánh sáng cũng có thể dẫn đến sự biến đổi sắc tố không biết trước và thành sẹo xấu. Tốt nhất là nên ngưng sử dụng các thuốc kể trên vài tuần trước khi quyết định lột da.
– Nếu bệnh nhân có tiền sử nhiễm virus herpes simplex, bác sĩ cần chỉ định dùng thuốc kháng virus dự phòng trước và sau khi lột da để giảm thiểu nguy cơ virus tái hoạt không mong muốn khi tiến trình tái tạo thượng bì diễn ra. Ngoài ra, tất cả các sang thương hiện hữu trên bệnh nhân cần phải được chữa lành trước khị tiến hành lột da.
– Việc chăm sóc da sau lột và tránh nắng là rất quan trọng, quyết định sự bình phục vết thương và tránh biến chứng. Một số bệnh nhân dùng ánh sáng trị liệu bệnh ngoài da trước khi lột hay đang dùng loại thuốc Isotretinoin có thể bị sẹo xấu và vết lột chậm lành. Việc dùng Isotretinoin là chống chỉ định tuyệt đối khi áp dụng phương pháp lột da vừa và lột sâu. Bệnh nhân phải ngưng dùng Isotretinoin ít nhất 6 tháng để các phần phụ của lớp thương bì hồi phục trước khi quyết định lột da.
Mặc dù lột da là một kỹ thuật tương đối đơn giản, thách thức vẫn được đặt ra khi lựa chọn bệnh nhân và hóa chất lột cần sử dụng.
1. Trước khi lột
– Bệnh nhân phải làm sạch mặt với xà phòng không dư lượng vào buổi tối trước và buổi sáng ngày thực hiện,
– Không nên trang điểm hoặc sử dụng mỹ phẩm để trang điểm và dưỡng da.
2. Các phương pháp lột
– Lột nông hay lột nhẹ: Hóa chất thường sử dụng là AHA (alpha hydroxy acids) 3%-7%: glycolic, lactic, citric, tartaric và malic acid. AHA có tác dụng ly thượng bì, làm tách rời thượng bì với lớp trung bì bên dưới. Tiến trình lột da nhẹ và nông này không cần gây tê, kéo dài nhiều ngày, hoàn tất sau 7-10 ngày và có thể được lập lại nhiều lần cách nhau ít nhất 2-3 tuần. Lột da nhẹ được chỉ định dùng cho các trường hợp làm da phẳng, mịn, cải thiện làn da sậm màu, da tổn thương do ánh nắng,
– Lột vừa hay lột trung bình: Người ta thường dùng trichloroacetic acid (TCA) nồng độ 20% – 35% để lột da với độ sâu trung bình, từ lớp tế bào gai đến lớp tế bào lưới của trung bì. Trước khi thực hiện, da mặt có thể được làm lạnh hay gây tê vì phương pháp này làm bỏng da. Tiến trình lột kéo dài nhiều ngày và hoàn tất sau 10-14 ngày. Phương pháp lột này có thể lập lại sau mỗi tháng và có tác dụng duy trì sau 6-12 tháng. Lột da vừa có thể giúp tẩy xóa các vết thâm nhẹ, làm phẳng các vết nhăn nông, giảm một số rối loạn sắc tố nhẹ ngoài da.
– Lột sâu: Thườngáp dụng cho những vết nhăn sâu ở da do tuổi tác, do sẹo mụn hay do triệu chứng tiền ung thư da. Tác dụng lột sâu đến dưới lớp tế bào lưới; hóa chất cơ bản dùnglà Phenol nguyên chất với nồng độ 88% hay pha lẫn với xà phòng, dầu olive, dầu croton. Phenol có tác dụng làm đông đặc và bong lớp sừng, cũng đòi hỏi phải gây tê trước khi thực hiện. Một số bệnh nhân còn có thể phải dùng thêm thuốc giảm đau và an thần. Biến chứng mất sắc tố có thể xảy ra cho tất cả các loại da. Tác dụng lột sâu có thể duy trì >10 năm.
Phenol được hấp thu qua da, biến dưỡng bởi gan và bài tiết qua thận. Phenol có độc tính cao, trực tiếp gây độc cho cơ tim; dùng quá liều Phenol có thể gây tổn thương gan, thận và dẫn đến sự kích thích làm loạn nhịp tim, được ghi nhận khoảng 23% trường hợp sau khi lột được 30 phút.
3. Sau lột
Việc chăm sóc da sau lột và tránh nắng rất quan trọng, giúp da chóng lành, không để lại sẹo cũng như nhiều biến chứng không mong muốn khác.
4. Biến chứng
Lột da mặt có thể giúp tái tạo làn da, cải thiện chất lượng của da mặt nhưng cũng có thể gây nhiều biến chứng không mong muốn liên quan đến độ sâu da cần lột, loại da bệnh nhân và hóa chất lột được sử dụng.
– Hồng ban có thể lặn trong vòng 90 ngày nhưng cũng có thể tồn tại lâu dài kèm biểu hiện tăng sắc tố và ngứa nhiều. Nhóm người có nguy cơ cao: đang dùng thuốc ngừa thai, thuốc nhạy cảm với ánh sáng.
– Da nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, một trong những nguyên nhân gây ung thư da. Bệnh nhân được khuyến cáo hạn chế ra nắng từ 6-12 tháng và phải thường xuyên dùng kem chống nắng.
– Da mất sắc tố do các tế bào hắc tố bị hủy hoại không hồi phục trong quá trình lột dưới tác dụng của hóa chất, đặc biệt là Phenol.
– Sẹo teo da do vết lột chậm lành. Biến chứng này rất trầm trọng, đòi hỏi sự chăm sóc da sau lột thật kỹ và điều trị tích cực chóng lành.
– Nhiễm trùng là biến chứng thường gặp, đặc biệt do vi khuẩn Pseudomonas, do virus Herpes bùng phát.
– Xuất huyết tại vị trí lột sâu có thể xảy ra ở người đang dùng thuốc làm loãng máu như warfarin. Bệnh nhân đang dùng aspirin được khuyến cáo nên tạm ngưng dùng thuốc ít nhất 1 tuần trước khi quyết định lột sâu.
– Một số trường hợp lột da không hiệu quả.
Chống chỉ định lột da mặt
1. Tương đối
– Da nhóm I.II và III có thể lột từ nhẹ đến sâu vì ít nguy cơ rối loạn sắc tố và thành sẹo.
– Da nhóm IV,V, VI chỉ nên lột nhẹ, không nên dùng các hóa chất lột trung bình và lột sâu
2. Tuyệt đối
– Vùng da lột có vết thương hở;
– Có tiền sử dị ứng thuốc, nhạy cảm với ánh sáng khi dùng thuốc, hen phế quản;
– Tình trạng nhiễm khuẩn, nhiễm siêu vi, nhiễm nấm cấp tính;
– Mắc bệnh ngoài da mạn tính: vẩy nến, chàm.
– Người có tiền sử bị sẹo xấu, sẹo lồi hay đang dùng Isotretinoin, ánh sáng trị liệu bệnh ngoài da trong vòng 6 tháng trước lột: chống chỉ định lột trung bình hay lột sâu vì hóa chất lột tác động đến lớp bì sâu, có thể gây sẹo lồi hay sẹo xấu.
– Người có tiền sử bệnh tim mạch, gan, thận.
– Người không muốn thực hiện, không hợp tác (không thể tránh ra nắng, đang dùng thuốc chống chỉ định lột…).
Tóm lại, cho dù có nhiều quan niệm khác nhau về cái đẹp nhưng việc trang điểm hay làm đẹp da mặt vẫn là một nhu cầu tất yếu của nhân loại từ ngàn xưa, đặc biệt đối với phái nữ. Dưới tác động của chấn thương, bệnh lý, môi trường hay với thời gian, làn da của chúng ta có thể bị tổn hại, bị lão hóa rất cần phải được chăm sóc, tái tạo. Lột da mặt đã được loài người biết đến và sử dụng từ lâu, là một phương pháp làm đẹp tương đối dễ thực hiện nhưng cũng có thể để lại nhiều biến chứng không mong muốn vì da mặt của chúng ta rất mỏng manh, dễ nhạy cảm và rất khó hồi phục khi bị tổn thương. Do đó, để việc làm đẹp thật sự đạt hiệu quả cao, chúng ta cần tham khảo thật kỹ ý kiến của giới chuyên môn trước khi quyết định thực hiện bất cứ phương pháp nào lên làn da mặt quý báu của mình. Việc thực hiện phương pháp lột da mặt thường xuyên, thiếu hiểu biết là không đúng với sinh lý biến dưỡng bình thường của da, có thể để lại nhiều biến chứng và hậu quả đáng tiếc.
BS. LÊ ĐỨC THỌ – BV Hoàn Mỹ Sài Gòn
